Атом электр станциясы төңірегінде миф пен қате түсініктер көп. Сондықтан ең көп талқыланатын энергетикалық нысандардың бірі болып саналады. Миф атаулы көбіне ақпараттың жетіспеушілігі немесе сирек кездесетін, бірақ орын алған апаттардан туындаған шамадан тыс қорқынышқа қатысты екенін айтуымыз керек. Дегенмен нақты деректер мен заманауи технологияларды қарастыру атом энергетикасының рөлі мен перспективаларына объективті баға беруге мүмкіндік береді.
АЭС қауіпсіздігі – ең көп таралған мәселелердің бірі. Атом станцияларынан қорқу 1986 жылы Чернобыль атом электр станциясындағы және 2011 жылы жапондық Фукусимадағы апаттарға қатысты туындаған. Бұл апаттар атом энергетикасы қаупінің символына айналды, алайда олардың түрлі контекстерде және технологиялық дамудың алуан деңгейлерінде болғанын ескеру маңызды. Чернобыль апаты жобалау мен басқарудағы елеулі қателіктердің, сондай-ақ сенімді қауіпсіздік жүйелері болмауының нәтижесінен орын алды. Фукусима өз кезегінде ескірген құрылымдардың табиғи апаттарға осалдығын көрсетті.
Алайда содан бері атом энергетикасы қауіпсіздік саласында үлкен қадам жасады. Қазіргі заманғы үшінші және төртінші буын реакторлары көпдеңгейлі қорғаныс жүйелерімен жабдықталған. Мысалы, пассивті қауіпсіздік жүйелері реакторды сыртқы араласуды немесе электрмен жабдықтауды қажет етпестен автоматты түрде салқындата алады. Мұндай шаралар ауыр апаттар қаупін едәуір азайтады және олардың пайда болу ықтималдығы өте төмен болып қалады.
Атом энергетикасының экономикалық тиімділігі жиі күмән тудырады. Атом электр станциясын салудың жоғары құны инвесторларды шынымен де, әсіресе ұзақ мерзімді өтеу мерзімін ескергенде алаңдатпай қоймайды. Алайда атом электр станцияларының пайдалану шығындары, оның ішінде жанармай құны мен техникалық қызмет көрсету салыстырмалы түрде төмен болып қала береді. Көмір немесе газ электр станцияларынан айырмашылығы – атом электр станцияларында электр энергиясын өндіру құны шикізат бағасының ауытқуына аз тәуелді. Атом станциялары 60 жылдан астам жұмыс істей алады, бұл оларды ұзақ мерзімді перспективада үнемді етеді. Сонымен қатар парниктік газдар шығарындыларын азайту және таза энергияға көшу жөніндегі жаһандық күш-жігерді ескере отырып, атом станциялары болашақтың энергетикалық жүйелерінің маңызды элементі бола алады.
Сәуле ЖАУҒАШЕВА,
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ физика-техникалық факультеті Теориялық және ядролық физика кафедрасының доценті
